Çocuklar İçin Adalet:
Cezalandırmaya Değil, Korumaya ve Önlemeye Dayalı Bir Yaklaşım
Hak Temelli Bir Çocuk Adalet Sistemi İçin Ortak Çağrımızdır!
Biz, aşağıda imzası bulunan sivil toplum örgütleri, son dönemde suça sürüklenen çocuklara yönelik cezaların ağırlaştırılması ve çocukların yetişkin gibi yargılanması yönündeki taleplerin, hem kamuoyunda hem de siyasi alanda karşılık bulmasını derin bir kaygıyla izliyoruz. Bu tür söylemler, Türkiye’nin de aralarında olduğu devletlerin kabul ettiği, uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmış olan çocuk haklarına ve çocuk hukukunun evrensel ilkelerine açıkça aykırıdır.
15 yaşındaki Mattia Ahmet Minguzzi’nin akranları tarafından öldürülmesi, çocuklara yönelik şiddet, çocuk suçluluğu ve adalet sistemine ilişkin alınmayan önleyici tedbirlerin sonuçlarını bir kez daha ortaya koydu. Bizler, Mattia Ahmet Minguzzi’nin ailesinin acısını derinden paylaşıyor, şiddet sonucu yaşamını yitiren tüm çocukların yasını tutuyoruz. Ve bir kez daha söylüyoruz: Yaşam hakkı en temel haktır; hiçbir çocuk bu haktan mahrum bırakılmamalıdır.
Tıpkı 2024’te akran şiddeti sonucu yaşamını yitiren en az 13 çocuk ve 2025’in ilk beş ayında hayatını kaybeden en az 7 çocuk¹ gibi, Mattia Ahmet’in ölümü de önlenebilirdi. Bu vakalar münferit değil; Türkiye’de çocuklara yönelik ihmal ve hak ihlalleri zincirinin sonucudur. Yalnızca akran şiddeti değil, farklı nedenlerle yaşamını yitiren tüm çocuklar açısından da, çocuk koruma sisteminin bütüncül ve hak temelli bir yaklaşımla yeniden yapılandırılması zorunludur.
Bir çocuk suçla ilişkilenmeden önce çoğu zaman fark edilebilir ve bu durum önlenebilir. Devlet; eğitimden sosyal hizmete, sağlıktan kolluk güçlerine kadar tüm ilgili kurumlarıyla, çocukları suça sürükleyen riskleri önceden fark etmek ve gereken tedbirleri almakla yükümlüdür. Bu sorumluluklar gerektiği gibi yerine getirilirse, pek çok çocuğun yaşamı korunabilir, suça sürüklenmesi engellenebilir.
Çocuk adalet sisteminin öncelikli ve asıl amacı cezalandırmak değil; onarmak, dönüştürmek, desteklemek ve yeniden suçla ilişkilenmeyi önlemektir. Çocuklara yapılacak müdahale de asıl olarak bu amaca hizmet etmelidir.
Çocuklar, suç faili olsalar bile, adli süreç boyunca önleyici ve onarıcı yaklaşımlar göz ardı edilmemelidir. Ancak Türkiye’de çocuk adalet sistemi, sadece cezalandırıcı bir anlayışla işlemekte², çocukları korumak yerine toplumdan dışlamakta ve böylece yeniden suçla ilişkilenmelerine zemin hazırlamaktadır. Gündemdeki yasa değişikliği önerileri ise yasal çocukluk kavramını tartışmaya açma, çocukların özgürlüğünü daha fazla kısıtlama ve çocuk hapishanelerini olağanlaştırma riski taşımaktadır. Oysa çocuk suçluluğu yalnızca bireysel bir davranış değil; şiddet, ihmal, yoksulluk, sosyal dışlanma, eşitsizlik, ayrımcılık ve eğitimden kopma gibi çok boyutlu hak ihlallerinin, toplumsal ve yapısal etkenlerin sonucudur. Bilimsel araştırmalar da göstermektedir ki; çocuklara yönelik ağır cezalar, ne suç oranlarını azaltmakta ne de yeniden suça sürüklenmeyi engellemekte etkilidir. Buna karşılık, güçlü aile bağları, okul aidiyeti, güvenli sosyal çevre, nitelikli sosyal hizmetler, toplumsal cinsiyet eşitliği ve çocuk dostu kurumlar gibi koruyucu unsurlar, çocukların suçla ilişkilenme riskini azaltmada belirleyici rol oynamaktadır.
YÜKÜMLÜLÜK SAHİPLERİNE ÇAĞRIMIZ VE TALEPLERİMİZ³:
● İstismara ve ihmale maruz kalan çocuklar zamanında tespit edilmeli; çocuk koruma sistemi kapsamındaki tedbirler eksiksiz uygulanmalıdır.
● Erken uyarı ve destek mekanizmaları güçlendirilmeli; çocukların haklarının ihlaline yol açan ihmaller engellenmelidir.
● Çocuk adalet sistemi, hak temelli, onarıcı, dönüştürücü ve koruyucu bir anlayışla yeniden yapılandırılmalıdır.
● Ceza sorumluluğu bulunmadığı yasal olarak kabul edilen 0-12 yaş arası çocukların suçla ilişkilenmelerine neden olan ortamlardan uzaklaştırılması amacıyla eğitim, sağlık, danışmanlık veya bakım tedbiri kararları alınmalıdır. Ayrıca, uluslararası çocuk hakları standartları gözetilerek ceza sorumluluğu yaşı, bilimsel gelişim verilerine göre yükseltilmelidir4.
● Çocuk adalet sistemi bütüncül bir şekilde işletilmeli, hiçbir çocuk –yaşı, suçu ya da koşulları ne olursa olsun– bu sistemin dışına itilmemelidir. 15-18 yaş arası çocukları, istisnalar üzerinden sistem dışına çıkarmaya yönelik girişimlere son verilmelidir.
● Suça sürüklenen tüm çocuklar hakkında sosyal inceleme raporu hazırlanması ve çocukların sosyal hizmet uzmanı desteğinden faydalanması yasal olarak zorunlu hale getirilmelidir.
● Yargı süreçlerinde, çocuk hakları konusunda uzmanlaşmış profesyoneller yer almalıdır.
● Tutuklama yalnızca istisnai durumlarda uygulanmalı5; toplum temelli destekleyici tedbirler esas alınmalıdır.
● Çocuk hapishanelerinin sayısı artırılmamalı; bu kurumların yerine, toplum temelli destek sistemleri geliştirilmeli ve çocukların özgürlüğünden yoksun bırakılması yerine alternatif tedbirler esas alınmalıdır.
● Çocuklarla ilgili yasalaşma süreçlerinde, çocuk ve kadın hak temelli çalışan sivil toplum örgütlerinin, baroların, akademinin ve çocukların bizzat kendilerinin görüş ve önerileri dikkate alınmalıdır.
Eşit, güvenli, onarıcı ve kapsayıcı bir toplum tüm çocukların hakkıdır.
Bu hakkı birlikte savunmakta kararlıyız.
1 Fisa Çocuk Hakları Merkezi, Türkiye’de Çocuğun Yaşam Hakkı Raporu 2024 ve Türkiye’de Çocuğun Yaşam Hakkı İhlalleri Bilgi Notu
2 Bakınız: Adalet İstatistikleri ve Türkiye’nin tarafı olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin denetim organı olan Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesinin Türkiye hakkındaki sonuç gözlemleri (CRC/C/TUR/CO/4-5.)
3 İstanbul Barosu Çocuk Hakları Merkezi koordinasyonunda, çocuk adalet sisteminde onarıcı ve hak temelli yaklaşımların güçlendirilmesi amacıyla çok sayıda sivil toplum örgütü temsilcisinin katkısıyla hazırlanan “Çocuk Adalet Sistemi ve İnfaz Rejimine Dair Politika Belgesi”nden faydalanılmıştır.
4 Bakınız: Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesinin 24 Numaralı Genel Yorumu ve CRC/C/TUR/CO/4-5
5 Bakınız: Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesinin 24 Numaralı Genel Yorumu ve Birleşmiş Milletler Çocuk Adalet Sisteminin Uygulanması Hakkında Asgari Standart Kurallar (Beijing Kuralları)
İMZACILAR
1. 29 Ekim Kadınları Derneği
2. AltıÜstü Çocuk ve Gençlik Sanat Kolektifi
3. Antalya Kadın Danışma Merkezi ve Dayanışma Derneği
4. Antikapitalist Kadınlar
5. Aralık Feminist Kolektif
6. Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Derneği
7. Atakent Mahallesi Kadın Meclisi Küçükçekmece
8. Bakırköy Çocuk Masası Platformu
9. BoMoVu Sosyal Güçlendirme için Spor ve Beden Hareketi Derneği
10. Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği
11. Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği
12. Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği – CEİD
13. Çember Dergi – Çocuk Politikası Dergisi
14. Çocuğum Haklıyım!
15. Çocuk Alanında Çalışan Avukatlar Ağı (ÇAÇAv.)
16. Çocuk Çalışmaları Birimi
17. Çocuk Hakları Savunucuları Ağı
18. Çocuk Hakları Zirvesi ve Kalkınma Derneği
19. Çocuk İhmali ve İstismarını Önleme Derneği
20. Çocuk İşçiliğini İzleme ve Önleme Derneği
21. Çocuklar İçin Adalet Derneği
22. Deniz Yıldızı Kadın Dayanışma Derneği
23. Denizli Otizm Derneği
24. Dünya Evimiz Uluslararası Dayanışma Derneği
25. Engelsiz Erişim Derneği
26. Eşit Haklar İçin İzleme Derneği
27. Fisa Çocuk Hakları Merkezi – Fikir ve Sanat Atölyesi Derneği
28. Gaziantep Nar Bilim Kültür ve Sanat Derneği
29. Her Yer Çocuk Derneği
30. İnsan Hakları Derneği
31. İnsan Hakları Gündemi Derneği
32. İzmir Feminist Kolektif
33. Kadın Dayanışma Vakfı
34. Kırkayak Kültür
35. LGBTİ+ Aileleri ve Yakınları Derneği (LİSTAG)
36. Lotus Kadın Dayanışma Derneği ve Yaşam Derneği
37. Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneği
38. Romani Godi
39. Roots & Shoots Türkiye (Kökler ve Filizler Derneği)
40. Rosa Kadın Derneği
41. Sivil Düşler Derneği
42. Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası Amed Şubesi
43. Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği
44. Sosyal İklim Derneği
45. Sporda Adalet ve Haklar için Sahadayız Derneği
46. Sulukule Gönüllüleri Derneği
47. Tarlabaşı Toplumunu Destekleme Derneği
48. Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı
49. Türk Kadınlar Birliği Bayraklı Şubesi
50. Türk Tabipleri Birliği İnsan Hakları Kolu
51. Türk Psikologlar Derneği Genel Merkezi
52. Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı
53. Türkiye İnsan Hakları Vakfı
54. Uluslararası Çocuk Hakları Elçileri Derneği – ICHILD
55. Uluslararası Göçmen Kadınlar Dayanışma Derneği
56. Yaşamevi Kadın Dayanışma Derneği
